پامچال
پامچال
Primula veris L. em HUDS ▪
Cowslip ▪
ریشه٬ برگ ها و گل های پامچال خاصیت دارویی دارند . و مواد موثره آن خلط آور است و برای درمان آسم٬ تنگی نفس و داروهایی که از مواد موثره ی ریشه ی این گیاه ساخته و به فروش می رسند عبارتند از :
1) کوردیت(corderit)٬
2) رادیپون (Radipon)٬
3) و اکسپکتین (Expectin).
● مشخصات گیاه :
پامچال٬ گیاهی است علفی٬ چند ساله و متعلق به تیره پامچال (Primulaceae) که منشاء آن اروپای مرکزی و آسیا گزارش شده است و بطور وحشی در جنگل ها و بیشه زارها می روید . پامچال دارای ریزومی استوانه ای به رنگ قهوه ای تیره به طول ۱۰ سانتی متر بوده و ضخامت آن 0.5 سانتی متر می باشد . در قسمت فوقانی ریزوم٬ اثر برگ ها و ساقه هایی کهدر سال های قبل منشعب شده اند٬مشاهده می شود . از اندامهای مذکور ریشه هایی به رنگ زرد یا خاکستری به طول ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر و به ضخامت ۱ میلی متر منشعب می گردند . برگ ها تخم مرغی شکل و دندانه دارند و به صورت طوقه در پای ساقه قرار می گیرند که مستقیماْ از قسمت فوقانی ریشه منشعب شده اند . نوک برگ ها بدون زاویه و کم و بیش منحنی شکل است . سطح برگ ها برجسته و مواج به نظر می رسد . برگ های جوان کمی خمیده هستند . طول برگ ها متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد (بین ۶ تا ۱۰ سانتی متر) و پهنای آن ۲.۵ تا ۳ سانتی متر است ..
این برگ ها محتوی ۲٪ ساپونین . ۱٪ ویتامین ث است . گل های پامچال در انتهای ساقه هایی به نام هامپ قرار دارد که طول آن بین ۱۰ تا ۳۰ سانتی متر است و به صورت وارونه قرار می گیرد . هامپ فاقد انشعاب ها یا هرگونه برگ می باشد .گل ها به شکل فنجان٬ کمی پهن دارای گلبرگ هایی به رنگ زرد یا نارنجی اند . این گل ها در فصل بهار٬ بین ماههای فــــروردین - اردیبهشت تشکیل می شوند .
گل ها حاوی مقدیر کمی اسانس٬ ساپونین و ترکیبات فلاونوییدی است. میوه از نوع کپسول بوده و محتوی بذرهای کوچکی به رنگ قهوه ای تیره است . وزن هزار دانه٬ ۱ تا 4/1 گرم است . ریشه محتوی ۵ تا ۱۰٪ ساپونین با ساختمان تری ترین است که شامل &#۰۳۹ ؛ فنیل گلیکوزیدهایی&#۰۳۹؛ نظیر پری ورین و پری مولاورین و همچنین حاوی مقادیر فراوانی اسید پری مولیک می باشد .
● نیازهای اکولوژیکی :
پامچال خاک های قلیایی را ترجیح می دهد و در خاک های حاوی مقادیرفراوان ترکیبات کلسیم٬ به خوبی رشد می کند . این گیاه می تواند خشکی را تا مدت محدودی تحمل کند .
● تکثیر گیاه :
کاشت و تکثیر این گیاه به وسیله ی بذر و به طریق رویشی انجام می گیرد .
1) تکثیر بوسیله بذر :
اگرچه تکثیر پامچال از طریق بذر امکان پذیر است٬ ولی روش مناسبی نیست زیرا رشد و نمو گیاهان به کندی صورت می گیرد ٬ به طوری که پس از سه سال می توان ریشه ها را برداشت نمود .
2) تکثیر رویشی :
تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته انجام می شود و اوایل بهار٬ زمان مناسبی برای تکثیر پامچال است. پس از خارج کردن گیاهان ۲ تا ۳ ساله از خاک٬ هر یک را به چند بوته تقسیم و آنها را در ردیف هایی به فاصله ی ۴۰ سانتی متر کشت می کنند . فاصله ی دو بوته روی ردیف٬ ۲۰ سانتی متر مناسب است . گیاهانی که به طریق رویشی تکثیر می شوند رشد و نمو مناسبی دارند و پائیز سال بعد می توان آنها را ( اعم از ریشه٬ ساقه یا گل ) برداشت کرد .
● برداشت محصول :
اوایل بهار٬ قبل از رویش گیاهان و همچنین در فصل پائیز٬ ریشه ها محتوی حداکثر مقدار ماده موثره می باشند٬ لذا در هر دو زمان یاد شده می توان آنها را برداشت کرد . اگرچه در بعضی از کشورها از آغاز گلدهی ریشه را برداشت می کنند٬ ولی بهترین زمان برداشت ریشه ٬ پائیز می باشد . پس از برداشت٬ ریشه ها را کاملاْ شسته و تمیز می کنند و سپس در دمای ۴۰ تا ۴۵ درجه خشک می نمایند . گلها پس از برداشت باید بلافاصله خشک شوند . تاخیر در خشک کردن گل ها٬ باعث تغییر رنگ و کاهش مواد موثره آن می شود . از آنجایی که برگ ها خاصیت دارویی دارند٬ می توان آنها را به لحاظ داشتن ویتامین ها و ساپونین ها٬ مورد استفاده قرار داد . دمای مناسب برای خشک کردن برگ ها٬ ۷۰ تا ۸۰ درجه سانتی گراد است . در این دما٬ بدون هیچ گونه آسیبی به مواد موثره برگ ها٬ می توان آنها را خشک نمود . زمان مناسب برای جمع آوری گلها٬ هنگامی است که کاملاْ باز شده باشند . گل ها را باید بدون کاسبرگ ها برداشت نمود .
معمولاْ از هر ۳ تا 3.5 کیلوگرم ریشه ی تازه و ۶ تا ۷ کیلوگرم گل و ۵ کیلوگرم برگ پس از خشک شدن٬ یک کیلوگرم از هریک حاصل می شود .